1. Bürger Ressource

 Friedrich Wilhelm Platz od południa był ograniczony ratuszem a od północy przez Bürger-Ressource, nie mylić z Ressource Humanitas, który był
na wschód od Bürger-Ressource i który jest opisany dalej. Jeśli chodzi o Bürger-Ressource jest on na wielu widokówkach, lecz ogród znajdujący się za nim mam tylko na jednej i nie widziałem żadnej innej. Także mój przyjaciel Hans Preuß, który ma największy zbiór widokówek na Zachodzie, nie ma żadnej z ogrodem. Natomiast ogród Ressource Humanitas jest uwieczniony na wielu.

 Bürger-Ressource zawdzięcza swoje istnienie politycznym niepokojom z 1847 roku.

 Wieczorem 5-tego lutego 1847 r do Elbląga niespodziewanie przyszła wiadomość od wydawców nowej konstytucji. W teatrze publiczność właśnie
śpiewała „Heil Dir im Siegeskranz”, gdy Jakob van Riesen wzniósł toast za Friedricha Wilhelma IV. Tłum szybko przeniósł się na ulicę Kettenbrunnenstraße, gdzie śpiewający  podjęli decyzję o utworzeniu elbląskiej tablicy z pieśniami.

Berlińska rewolucja marcowa z 1848 roku nie poruszyła Elblążan. W pamięci były jeszcze złe doświadczenia z wojen polskich. Ponieważ drukarz Agathon Wernich ze swoją gazetą służył królowi, Demokraci założyli 1-ego stycznia 1849 roku gazetę „Neuer Elbinger Anzeiger”, z którego powstała „Altpreußische Zeitung”. 13-ego maja 1849 roku, na przedstawieniu „Stummen von Portici”, demokraci śpiewali francuską pieśń rewolucyjną „Marsyliankę”. Kręgi te skupiły się wokół Flottwella, Büttnera, Carla A. Ilgnera, A.G. Ilgnera, von Polenta, Bertrama i Wentzela i założyły stowarzyszenie polityczno-liberalne Bürger-Ressource, które w 1853 od spadkobierców Truhart zakupiło działkę. Stowarzyszenia Casino-Gesellschaft oraz Bürger-Ressource wkrótce jednak odżegnały się od działań politycznych i stały się związkami dla rozwoju stowarzyszeń obywatelskich.

Przewodniczącym Bürger-Ressource został Pan Monach a opłata za przyjęcie do związku wynosiła 12 marek.

 W zimie 1939/40, w Bürger-Ressource zostali zakwaterowani żołnierze. Poniższe prywatne zdjęcia nabyłem na aukcji.

 Widok z Ressource na ratusz. Żołnierze stoją pod „Am Lustgarten”, przed biblioteką miejską.

 2. Ressource Humanitas

 W tle, na lewo od „Königlicher Hof” budynek Ressource Humanitas, na ulicy Pfeffer Straße.

 Historia Ressource nie sięga daleko wstecz i zaczyna się właściwie w Biedermeier, około 1830. Elbląskie rodziny patrycjuszowskie posiadały wokół Elbląga, głównie we wschodniej części własne chłopskie dwory, służące przyjemności posiadaczy jako weekendowe dacze. Interesujące jest
zestawienie tych majątków, nie tylko ze względu na właścicieli ale ich wielkości i częstość zmiany właścicieli. Zestawienie będzie podane w  załączniku do tego artykułu

Dobrze sytuowani obywatele, którzy nie posiadali gruntów, posiadali co najmniej jeden ogród na przedmieściu Tiefdamm (Königsberger Straße) lub przed bramami Holländer albo Mühlentor, względnie na Vorberg.

Na przedmieściu wewnętrznym i zewnętrznym było kilka lokali ogrodowych, do których mieszkańcy zachodzili trzymając się ścisłego podziału na
kasty, zawody i stan wykształcenia.

Klasy niższe zachodziły w Laskyschen Garten do „Zur goldenen Kugel”, na placu ćwiczeń, warstwy wyższe spotykały się w Mannschen Garten (wcześniej Torbogschen i później Schikalschen Garten) na Inner Sankt-Georgen-Damm 17 i w Pfeilerschen Garten przed Mühlentor, Äußerer Mühlendamm 70.

Klasa najwyższa i elita towarzyska korzystała z „Casino im Bartelschen Garten” na Inner Mühlendamm, przy ulicy Pfefferstraße / Rosengasse. Ogród ten stał się późniejszym ogrodem Ressource Humanitas i istnieje w Elblągu do dzisiaj jako park miejski, ale do tego jeszcze daleka droga.

 Wyżej, Casino przed 1945 i po. Niżej ogród Casino.

 Dla życia towarzyskiego w zimie, miasto posiadało klub męski „Ressource”, który w lecie istniał dla życia rodzinnego jako „Casino-Gesellschaft”. Takie stowarzyszenia towarzyskie nie były jeszcze zorganizowane lecz w każdym sezonie miały nowych zainteresowanych. Początkiem była, założona w 1789 roku i licząca 12 członków „Freundschaftliche Kränzchen-Gesellschaft”, z której 1 roku 1795 powstała „Ressource für alle Stände”. Nazwa była jednakże myląca, był to klub tylko męski z panami z pierwszych kręgów mieszczańskich. Pierwszym lokalem klubowym był „Gasthaus zum Schwarzem Adler” (późniejsza apteka przy Starym Rynku) a od lipca 1805 spotykano się w zakupionym domu kupieckim Sielmann (Lange Hinterstraße 23) aby grać w szachy i karty lub zagłębić się w gazetach i pismach. Na początku roku zawsze urządzano wielki, wspólny obiad, w lecie urządzano spotkania poza miastem a w zimie jazdy saniami.

 W czasie napoleońskich i wojen wyzwoleńczych, w 1813 z powodu braku pieniędzy musiano pozbyć się własnego domu i spotykano się w „Golden Löwen” (właściciel Sudermann, 1 gospoda na Placu). 6-tego listopada 1824 towarzystwo otrzymało bardziej formalną organizację, której celem było „Wspieranie dobrych obyczajów i życia towarzyskiego”.

W lecie 1825 Ressource spróbowało w byłym ogrodzie Pfeifer, teraz Ferdinand du Boi, przed Mühlentor, Äußerer Mühlendamm (dzisiaj stoi tam budek sądu), urządzić kasyno letnie. Ogród został wynajęty, urządzono małą salę taneczną, ustawiono stoły i ławki. Zorganizowano 11 koncertów, częściowo przy lampach i oświetleniu bengalskim. Zimą 1825/26, w niedziele wpuszczano także panie i zorganizowano 8 bali. W 1831 r Ressource zakupiło na Friedrich-Wilhelm-Platz Nr 1777, od Ephraima Beckera, najwytworniejszą wówczas restaurację „Die Stadt Berlin” (były dom Roskampffa). Bali więcej nie organizowano i liczba członków spadła do 60 osób. Na Wielkanoc 1839 lokal został stowarzyszeniu wypowiedziany i ponieważ nie znaleziono innego odpowiedniego, stowarzyszenie zaprzestało działalności. Niezadowoleni członkowie założyli dwa nowe Ressource pod nazwą „Zweite Ressource” lub „Deutsche Ressource” i kolejne w połączeniu z „Singe-Verein” jako „Dritte Ressource”.

 Komitet starego „Ressource” na początku listopada 1839 wynajął dom radcy rządowego Carnot, przy Alter Markt 57, w którym dotychczas mieszkał lekarz okręgowy dr Schaper. Nadało to mu żartobliwą nazwę „Ressource pod wysiedlonym doktorem”. 16-tego października 1841 przyjęto nazwę „Ressource Humanitas”.

 W 1846 towarzystwo „Ressource Humanitas” zakupiło za 10 000 talarów ogród od właściciela ziemskiego Bartelt (ogród zwany także Kasinogarten) i zbudowało w nim lokal stowarzyszenia, który został poświęcony 13-tego października 1848. W dniu tym został zamknięty klub męski „Ressource Humanitas” ze stowarzyszeniem „Casino-Gesellschaft” składającym się z pań i mężczyzn.

 „Zweite Ressource” lub także „Deutsche Ressource” rozwiązało się po 5 latach, z powodu sporów politycznych, w dniu 18-tego marca 1847 r.

 „Dritte Ressource” zmieniło w 1845 r swoją nazwę na „Karlsruhe” a w 1847 na „Eintracht” i swoją siedzibę miało pod Innerer Georgendamm 14, przy „Ressourcenwirt” Carl August Schenk.

„Ressource Humanitas” był w Elblągu najważniejszym adresem, szczególnie w piątek 17-tego września. Król odwiedzał manewry w Prusach i mieszkał z rodziną kilka dni w Elblągu. Wieczorem 17-tego września w Ressource odbywał się festyn, na którym o godzinie 20.00 zjawiał się król z rodziną. Uwagę rodziny królewskiej przyciągał ustawiony na świątecznym stole, pozłacany puchar Bractwa Św. Jerzego. Pucharem i Bractwem szczególnie interesował się książę. Na koniec odbywało się obejście świątecznie oświetlonego ogrodu. Na święto to ukazywała się mapa z ośmioma zdjęciami pomieszczeń i ozdobionym ogrodem Ressource Humanitas.

Reporter „London Daily” w swoim sprawozdaniu podkreślał, że święto w Kasynie było bardziej olśniewające i wspaniałe, niż można było oczekiwać po tak małej miejscowości. Elblążanie rzeczywiście z lękiem starali się zamazać zły obraz swego miasta jako gniazda demokratów i zaoferowali wszystko dla zadowolenia króla, który od 1866 stał się w Elblągu bardzo popularny.

W latach 1869 i 1870 zbudowano kolumnady i odnowiono urządzenie ogrodu. W 1871 roku powiększono powierzchnię ogrodu poprzez dokupienie Hommelarm do Taubenstraße i Hohezinnstraße. Teren liczył wtedy 246,5 hektara.