Fragment Zeszytu Specjalnego Klubu Pangritz

SPIERINGSTRAßE

Ważniejsze domy Spieringstraße i Brückstraße: A – Elbinger Zeitung, B – Dom Pod Wielbłądem, C – Essighaus, D – firma Hermann Pauls, E – „Haus des Handwerk’s”, F – „Goldener Löwe”, G – firma Esau, H – apteka Adler

Prof. M. G. Fuchs w swojej Historii Miasta Elbląga, która ukazała się w 1821 roku, wymienia Spieringstraße na stronie 301, niestety bardzo krótko, tzn. tylko trzy domy. Pomimo tego opłaca się przedrukowanie tego rozdziału jako wstęp do naszego spaceru po ulicy.

Spieringstraße

Wcześniej nazywała się Böttcherstraße, ponieważ swoje towary wystawiali tutaj bednarze. Nazwę Spieringstraße otrzymała w połowie XVII.
wieku, ponieważ zamieszkał na niej Isaak von Güldencroon, w domu nr 284 (260). Pochodził ze szlacheckiego rodu z Brabant, do Elbląga przeniósł się z Delft, był polskim doradcą królewskim i bogatym kupcem.

Dom nr 290 (266) w czasach angielskich był domem towarowym angielskiej spółki.

Dom nr 291 (267) wcześniej należał do urzędu skarbowego i w czasach polskich został udostępniony na kwaterę oficerom sztabowym garnizonu. Czynsz urzędowi skarbowemu płacił kwatermistrz.

Ze środka Spieringstraße, w kierunku długiej Hinterstraße (później Wilhelmstraße) prowadzi wąska uliczka, o długości 156 stóp i szerokości 6 stóp.

 Na tyle Fuchs.

 Mimo, że Spieringstraße nie posiada zbyt wielu dużych okien wystawowych aby zapraszać na spacer, ma jednak wiele pięknych ścian szczytowych, które niestety w ciągu stuleci razem z wieloma przedprożami często zostały pochłonięte przez odnowy.

Zacznijmy od południa idąc od Wasserstraße. Dom narożny należał jako nr 88 do Wasserstraße, lecz sklep Sawatzki’ego wychodził na Spieringstraße. Dom nr 1, to była restauracja „Concordia” do na krótko po I. wojnie, razem z domem stowarzyszenia rzemieślników. Ostatnim restauratorem był Pan Neumann. W 1914 r. mieszkał tutaj znany elbląski dyplomowany nauczyciel szkoły handlowej, Haedicke.

Domy nr 3-1 Spieringstraße z fragmentem domu nr 88 Wasserstraße, jeszcze ze sklepem „Sawatzki”, kupionym później przez Paulsa. Zdjęcie sprzed I. wojny. W domu nr 1 restauracja „Concordia”.

Dom nr 2: był domem prywatnym (Nickel).

Dom nr 3 był sklepem z rybami morskimi i dziczyzną Pana Redanz , następnie domem mody futrzanej Pana Konietzko & Co, później sprzedany Panu Pauls. Pierwsze trzy domy należały następnie do firmy Pauls.

Dom nr 4 w przekroju przez sień

Rys. Rendschmidt

W domu nr 4, mieszkał fabrykant pantofli Anton Kramer i fryzjer Albert Schwarz. Około 1400 r. należał do „Her Johann von Hervorden”. Miał jedną z najładniejszych sieni. W 1934 r. dom ten posiadał ciągle 15 mieszkań, tak samo jak dom nr 5, z 11 mieszkaniami. W 1914 r. była to znana piwiarnia „Bierhaus National” z restauratorem Kuchenbecker.

Dom nr 6: w 1896 jeszcze jako sklep mistrza siodlarstwa Kantereit’a, w latach 1914 do 1945 sklep mistrza szklarstwa Paula Raffee.

Dom nr 7: ze sklepem kupca Ericha Kuhn’a. Czym handlował trudno rozeznać ze zdjęć kiepskiej jakości.

Dom nr 9 i nr 8 – piekarnia Mirwald

Dom nr 8: należał do mistrza piekarnictwa i cukiernictwa Mirwalda (w 1934 r. także pisownia Mierwald).

Dom nr 9: w 1896 jako właściciel podawany jest stolarz Ernst Lehmann, w 1914 stolarz Ernst Kludtke (później pisany bez „d”), którego syn Max (ur. 1890 r.) był znanym elbląskim malarzem i nauczycielem w Dörbeck. W 1914 r. miał tu również warsztat introligator Braem.

Domy Spieringstraße 7 – 4

Dom nr 10, zbudowany w 1772 r. stał jak niewiele domów Starego Miasta, na dwóch działkach i wyglądał jak pałac. Przedproże i balkon wykazują ozdoby w stylu rokoko. W roku 1828 dom zakupił Schichau dla zrzeszenia rzemieślników. Po przebudowie nastąpiła w roku 1895 przeprowadzka i dom nazwano „Gewerbevereinshaus”. Prowadzącym restaurację był Pan Bortfeld. Po jego śmierci dom nazwano „Haus des Handwerk’s”. Gospodarzem i kucharzem był Pan Alfred Wachsen. Swój lokal miało tutaj także elbląskie stowarzyszenie „Marineverein”.

Osiągnęliśmy teraz uliczkę Enge Gasse i idziemy wypić piwko w „Haus des Handwerks” u Pana Alfreda Wachsen. Był on ostatnim szynkarzem restauracji w domu nr 10, która wcześniej była już jak pałac. Wcześniej zarządcą był tam Pan Bortfeldt. Pod koniec XVIII. wieku przebudowano tutaj dwa domy w jeden, w stylu klasycystycznym. Tylko część środkowa ze ścianą szczytową przypominała jeszcze o starym rodzaju zabudowy.

Dom nr 11

 Dom nr 11: w 1896 r. jeszcze piekarnia L. W. Drabe, w 1914 r. agencja i sklep komisyjny Philipsen’a a w 1934 r. szewc Rogall.

Podwójny dom nr 12 – 13

 Domy nr 12 i 13 były stosunkowo późno przebudowane na jeden. W domu nr 12, gdy był jeszcze oddzielony, mieszkała właścicielka drukarni Hann Kühn (1896) a w domu nr 13 redaktor naczelny Alexander Schultz. Po połączeniu budynków w roku 1914 była tutaj drukarnia A. Petzold Nachf. – Elbinger Neueste Nachrichten – Landsrat a.D. Oswald, oraz znany adwokat i notariusz Stroh. Od 1920 roku znajdował się tutaj Elbląski Klub Tenisowy. W 1924 r. budynek kupiła firma Schichau i urządziła szwalnię oraz żłobek zakładowy. W roku 1934 mieszkało tutaj jedenastu lokatorów.

Domy nr 16 -15 i 14

Dom nr 14: tutaj miał swój zakład szklarski Pan Weselowski, o rzadkim imieniu Schmerzenreich.

Dom nr 15: w roku 1914 znajdował się tutaj sklep z artykułami technicznymi braci Wunderlich. Według członka naszego klubu, Pana Heinza Pangritz, który mieszkał pod nr 16, firma ta splajtowała i sklep był pusty. Od roku 1896 do około 1914 dom należał do mistrza ?? Ed. Palm.

Dom nr 16 był ostatnim po stronie południowej. Nowy narożny budynek (sklep obuwniczy Tack) należał już do Starego Rynku. Pod nr 16 Ernst Dey posiadał swoją drukarnię książek ze sklepem i warsztatem w podwórzu. Wkrótce zapomniałbym o lokalu w piwnicy, pod nr 16, którego właścicielem był Fritz Radtke, mający swóją piwiarnię na Brückstraße.

 Zanim znowu powędrujemy na zachód, pozwólmy sobie na kroplę dobrego gatunku wina w gospodzie, wcześniej dom nr 17, który już przed 1914 r. przyłączony został do Königshaus przy Starym Rynku.

Pierwszy dom po stronie północnej jest domem prywatnym nr 18, należącym do wdowy po kupcu, Minny Conrad. W 1896 mieszkał tutaj lekarz okręgowy dr Theodor Deutsch. Hurtownia piwa F. W. Abitz, wł. inż. Albert Conrad (zm. 1869) miała tutaj olbrzymią piwnicę, która sięgała prawie do Wilhelmstraße, gdzie w naszych czasach Tilsatorwerke miały skład serów.

Dom nr 19: w 1896 r. mieszkali tutaj major a.D. Wilhelm von Grzymala, lekarz dr Alfred Lotzin, redaktor dr filozofii Georg Kietz, nauczyciel August Knobloch – a więc był to prawdziwy dom mieszkalny. W 1914 r. z podanych osób nie było już nikogo. Mały, nieczytelny szyld wskazuje, że był tutaj zakład rzemieślniczy, jest to chyba szyld krawca Blödhorn. W 1934 r. należał już do domu meblowego Paul Sentz, który rozpoczął swoją działalność już w roku 1896, pod nr 20. W 1914 (i także jeszcze w 1934 r.) właścicielką była Pani Katschinski.

Dom nr 21 który należał do Pani Wernich, znowu był tylko domem mieszkalnym. W 1896 mieszkał tutaj między innymi Królewski Mierniczy i Kapitan a.D. Bernhard Fuchs (potomek prof. M. G. Fuchsa) i kaznodzieja dr filozofii Max Maywald.

Strona północna: domy nr 21 do 18

W domu nr 22, który wcześniej należał do zegarmistrza Paula Mulack’a, w 1914 r. był warsztat mistrza szewskiego Otto Koch’a. Dom ten został później zakupiony razem z domem 21 przez fabrykę octu, o której oraz o domach 23 i 24 pisaliśmy w oddzielnym artykule.

Za tymi domami znajdowała się Enge Gasse prowadząca do Wilhelmstraße, w której narożnym domu od strony zachodniej znajdowała się fabryka kapeluszy F. Pulwer. W 1934 r. właścicielką i prowadzącą biznes była wdowa Marie Pulwer. W 1896 r. był wymieniany tutaj jeszcze mistrz
szklarstwa Fritz Krönke. 

Gdybym chciał opisywać każdą piękną ścianę szczytową i jej styl budowlany, powstała by praca doktorska, tak jak to zrobił Rendschmidt czy Stobbe / Haucke. Obejrzyjcie je za to na załączonych zdjęciach. 

Dom nr 26 już w roku 1896 miał wielu rzemieślników, w naszych czasach należał do mistrza malarskiego Franza Hartmann’a. W piwnicy znajdował się jeszcze sklep z ziemniakami Otto Kling’a, który kolejny sklep miał na Kastanienallee 34.

Dom nr 27: miał mały sklep, którego szyld na zdjęciu trudno zobaczyć. W 1914 firmowana była tutaj ślusarnia Kling. Podawany jest tutaj również sklep meblowy Nummert.

Dom nr 28: długie lata swój zakład miał tutaj mistrz siodlarstwa Theodor Bröske. W okresie międzywojennym wykonano zdjęcie z zakładem mebli tapicerowanych Ericha Wohlgemuth, który w tym domu jednak nie mieszkał, nie ma go również w żadnym spisie.

Dom nr 29: należał ostatnio do Elbinger Beamtenbank, czy było tu również jego biuro, nie wiadomo, ponieważ bank znajdował się na A. H. Straße. Wcześniej należał do tapeciarza Schefflera.

Domy nr 30 (Z Wielbłądem) do 25 z widoczną
Enge Gasse oraz fragment domu nr 24

Dom nr 30 to pewnie najczęściej fotografowany budynek na Spieringstraße, czyli „Kamelhaus”, który miał tylko biura i prywatne mieszkania. Zbudowany prawdopodobnie w 1651 przez Heinricha Zamehl’a, przy swojej szerokości czterech okien i ?? był największą kamienicą w Elblągu. Na koniec był własnością Miasta Elbląga.

Domy 31 -33 należały do ‘Elbinger Zeitung”, tzn. do drukarni Wernisch. Dom narożny nr 33 został dokupiony, w roku 1896 mieszkał w nim lekarz dr Georg Bessau a na rogu znajdowała się drogeria Kurta Penner (wyraźnie widoczna na widokówce z roku 1906).

Dziękuję za towarzystwo na spacerze przez jedną z
najpiękniejszych ulic Starego Miasta.

Wasz Przewodnik Hans Preuß

Domy nr 31 – 26 z Domem Pod Wielbłądem (nr 30) oraz jego portal z roku 1651.

Widok z Kettenbrunnenstraße poprzez Stary Rynek na Spieringstraße. Dom nr 15 Starego Rynku, który musiał ustąpić miejsca nowemu (Dom Obuwia Tack), miał jeszcze sklep zegarmistrza Mulaka, który następnie przeniósł się na Spieringstraße. Na przeciwko domu nr 14 Starego Rynku dom „Königshaus” – winiarnia P. H. Müller.

Poniżej kilka widoków Spieringstraße z lat pomiędzy 1905 i 1935.

Domy nr 30 – 33 od Domu Pod Wielbłądem całkiem na prawo, do rogu Wasserstraße. Całkiem na lewo część Pauls-Passage.

Widok z Wasserstraße (Żuraw) na Spieringstraße, po zbudowaniu domu narożnego do Starego Rynku, po stronie południowej (Dom Obuwia Tack). W tym czasie tylko domy nr 31 i 32 należą Elbinger Zeitung. Po prawej stronie domy domy 2 i 3, które później należały do Paulsa.

Strona północna od domu nr 23 do 31. Przy Enge Gasse leżą jeszcze beczki fabryki Essig-Schmidt. Całkiem po prawej przedproże domu nr 10 – „Haus des Handwerk’s”. Samochody mają znaki rejestracyjne IC, co było oznaczeniem całej prowincji.

Dom nr 23

Front i tył domu nr 23

***

***