Gmina Żydowska około roku 1926

 20-tego września 1924 roku, synagoga (z greckiego – zebranie) na ulicy Sturmstraße 9, liczyła 100 lat. Została zbudowana w latach 1823-1824 i 20.września 1824 została poświęcona przez rabina z Königsberga. Wcześniej msze odbywały się w tylnym budynku (Wollweberstraße) domu Mojżesza Szymona, na Starym Rynku. Gdy przestał on wystarczać, gmina zdecydowała o budowie synagogi. Chciano kupić dom grabarza kościoła Św. Marii, obok placu podwórza kościoła lecz nie uzyskano na to zgody. Wtedy rozpoczęto budowę synagogi w zagrodzie domu na Sturmstraße 9.

Ponieważ o historii Żydów elbląskich brak jest większej wiedzy, poniżej krótka informacja z dzieła „Der Elbinger Kreis” autorstwa C.E. Rohde (Gdańsk 1871, str. 395): Żydom nie wolno było osiedlać się w państwie zakonnym, jako terenie kościelnym. W postanowieniach z 1435 napisano: „I żaden Żyd nie może przybyć do Prus aby zajmować się kupiectwem”.

 Podobne postanowienia wydawano wielokrotnie na sejmie pod panowaniem polskim, lecz rzadko wykonywano je w całej rozciągłości. Członkowie
rodów szlacheckich często pozwalali osiedlać się Żydom na własnym terenie. Na to samo zezwalali starostowie na terenach królewskich. Byli przyjmowani również przez niektóre małe miasta. Trzy duże miasta Toruń, Elbląg i Gdańsk stanowczo odmawiały zgody na osiedlanie się, pozwalały jedynie na handel i pobyt w czasie jarmarków. W czasie okupacji pruskiej  w roku 1772, w Elblągu  nie mieszkał żaden Żyd. Tak było do roku 1783, gdy na prośbę magistratu i kupiectwa, w interesie społeczności prowadzącej handel, Mojżesz Szymon z Berlina otrzymał zezwolenie na pobyt jako kuchmistrz garkuchni i tłumacz, lecz zabroniono mu handlu i rzemiosła, jak i pośrednictwa w złocie i towarach. W 1800 roku Mojżesz
Szymon otrzymał, mimo sprzeciwów kupiectwa, koncesję na zakup fabryki popiołu ługowego i pieców drzewnych radcy Römera na Lastadienstraße, jak i na handel, lecz za wyjątkiem handlu zbożem i popiołem ługowym. Poza tym później przyznano pobyt w Elblągu jeszcze kilku innym rodzinom żydowskim, które zdobyły specjalne prawa na obszarze całego państwa.

 Edykt z 11. marca 1812 zapewniał Żydom takie same prawa i swobody obywatelskie jak chrześcijanom i wprowadził całkowitą zmianę ich stanu obywatelskiego. Odtąd Żydzi jeden po drugim zgłaszali się do osiedlenia i zdobycia obywatelstwa Elbląga. Magistrat, na podstawie prawa nie mógł im tego odmówić, chociaż posłowie miejscy opierający się na rzekomych starych przywilejach, nie dawali się namówić na zgodę; ponieważ przyjmowanie Żydów postępowało, zadowalali się w każdym pojedynczym przypadku „jak zwykle głośnym protestowaniem”. Protesty takie zdarzały się jeszcze po roku 1825.

Przed wejściem w życie prawa „o warunkach Żydów” z 23. lipca 1847, poprawki i poszerzenia istniejących przepisów, które nakładały obowiązek
tworzenia gmin żydowskich, gmina – wówczas zwana izraelicką – nie czuła żadnych zobowiązań. Nie było obowiązku rejestracji. Dopiero podane wcześniej prawo zaczęło tego wymagać.

 Zarządzanie gminą, która posiada osobowość prawną, podlega nadzorowi rządu pruskiego. Etaty oraz zatrudnienie urzędników wymaga zgody prezydenta rządu. Funkcje związane z celebracją pogrzebów, jak we wszystkich minach żydowskich, sprawowane sa honorowo. Przewodniczącym związku opieki nad chorymi oraz związku pogrzebowego, istniejącego od 1813 roku, jest od 25 lat Jakob Meyersohn, Heiligenstr. 46. Cmentarz gminy znajduje się na Kastanienallee (Ziesestr.). W synagodze znajduje się tablica pamiątkowa członków związku, którzy polegli na wojnie.

 Wydatki gminy są pokrywane przez członków poprzez dodatek do podatku państwowego. Instytucje dobroczynne gminy są zjednoczone od 1922 roku w jednym izraelskim funduszu pomocowym. Przewodniczący: Gustav Meyer, Wilhelmstr. 25; skarbnik i pisarz: Georg Ochs, Äußerer Mühlendamm 3.

 Władze gminy w Elblągu składają się z zarządu z trzema członkami i trzema przedstawicielami, oraz reprezentantów z dziewięcioma członkami i trzema stałymi przedstawicielami.

 Przewodniczący: Th. Lesser, Johanisstraße 12;
wiceprzewodniczący: Max Friedland, Alter Markt 10/11, pisarz i skarbnik.

 Przedstawiciel: Alex Becker, Hansastr. 4; dr Alfred Lewy, Äußerer Mühlendamm 3; dr Iwar Weisbrem, Am Lustgarten 14.

 Reprezentanci: Alfred Loewenthal, Am Lustgarten 15; Joseph Behrendt, Äußerer Mühlendamm 1; Felix Berlowitz, Fischerstraße 7/8; Hermann
Berlowitz, Holländer Chaussee 4; Dr Georg Heymann, Innerer Mühlendamm 4a; Jakob Meyersohn, Heiligenstr. 46; Gustav Meyer, Wilhelmstr. 25; Georg Ochs, Äußerer Mühlendamm 3; Arthur Wirsch, Am Wasser 2.

 Przedstawiciele: Paul Abrahamowski, Alter Markt 50; Bernhard Hermann, Friedrich-Wilhelm-Platz 7/8; Juliusz Rieß, Am Lustgarten 8.

 Urzędnicy gminy: rabin (stanowisko aktualnie nie zajęte);
kantor Adolf Anschel, dom gminny; służący gminny Joseph Namm, dom gminny.