Czy wiedzieliście …  

… że w Elblągu poza znaną na całym świecie stocznią Ferdinand Schichau, w latach 1907 – 1914 była druga stocznia, nosząca nazwę Franz Schenk & Co GmbH? 

… że przy Schleusendamm 7a, za domami Schichau’a, znajdował się „Himmelreich” (nr 7), w którym w 1910 roku były zameldowane 63 gospodarstwa domowe? (większość pracownicy Schichau’a)  

… że stocznia ta znajdowała się dokładnie naprzeciw stoczni Schichau i że Schichau kupił ten teren po 1911 roku i wykopał tam basen dla swoich nowych pochylni? 

… że inżynier budowy okrętów Franz Schenk, który urodził się w Berlinie w 1876 roku, po wielu latach kształcenia w różnych firmach w całej Rzeszy, był krótko w Elblągu i znalazł nowe miejsce pracy w Fabryce Maszyn Komnick jako Szef Biura? 

… że Franz Schenk do czerwca 1905 roku pracował w Bergedorf i dopiero w 1906 r. powrócił znowu do Elblągu (w tym czasie mieszkał na Schleusendamm 12) i w roku 1907 założył swoją własną stocznię na Schiffsholm a po sprzedaniu pierwszej stoczni dobre miejsce na stocznię znalazł nad rzeką, dalej na północ, naprzeciw Fabryki Krzeseł Witkowski? 

Co jeszcze dowiedzieliśmy się o Franzu Schenk i jego stoczni: 

Księgi mieszkańców Elbląga po raz pierwszy wymieniają Franza Schenka w roku 1906, wtedy mieszkał na Schleusendamm 12. W roku 1908 na Wallstr. 1 a od 1910 do 1914 na Äußerer Mühlendamm 20 (trzeci dom za cmentarzem Marienfriedhof, po stronie wschodniej).

W latach 1907 – 1914 na obu stoczniach Schenka zwodowano łącznie 75 statków, różnych typów. Najbardziej znanymi w Elblągu były PREUSSEN jak i cztery motorowce na trasę do Ostródy PREIL, HERTA, SCHWALBE i SEEROSE. Statkiem, który żył najdłużej był pewnie wycieczkowiec WOTAN dla gdańskiego armatora Liebsch’a.. W czasie I. Wojny służył jako statek szpitalny, w 1919 r. sprzedany do Holandii, służył do roku 1967.

Ponieważ dotychczasowe barki rzeczne i na Zalew były zbyt małe aby być rentowne, Franz Schenk opracował z sukcesem nowy typ o nośności do 400 ton.

Pomimo dużych zamówień stoczni brakowało często kapitału. Po upadku elbląskiego Volksbank upadła także stocznia Schenka, mimo że statki na jego pochylniach przedstawiały dużą wartość, musiał z dnia na dzień wszystko pozostawić. O ile nadawały się już do pływania były wykańczane przez inne stocznie. W lipcu 1914 r. hamburskie konsorcjum chciało budować tam statki rybackie, lecz elbląski armator (Zedler – przyp. tł.) wpadł na pomysł produkowania statków żeglugi śródlądowej. Gdy 2. sierpnia 1914 wybuchła wojna, handel i przemysł stanęły. August Zedler zmarł w grudniu 1916 r. jego następca nie był zainteresowany kontynuowaniem jego planów i sprzedał firmę żeglugową Emilowi Berger’owi.

Tak zakończyła się era Schenk’a w Elblągu. Schenk wyprowadził się do Hamburga gdzie zajmował się zleceniami marynarki wojennej. W 1938 r. wprowadził się do samodzielnie zbudowanego domu w Hamburg-Rissen, gdzie zmarł 12. listopada 1960 r., w wieku 84 lat. 

Hans Preuß

PS. Ponieważ motorowiec SEEROSE nie należał do firm żeglugowych Elbląga przypuszczam, że tak jak KONRAD należał do żeglugi ostródzkiej Adolfa Tetzlaff’a.

Wspomniana tutaj SCHWALBE należała jak OBERLAND do żeglugi Johann Harwardt (Fischer Vorberg 33) a statek PFEIL razem z BLITZ do armatora Eduarda Freiwald’a (Hermann Balk Ufer 11). Zbudowana przez Schenk’a HERTA należała Wiliama Wenzel’a (Heilig-Geist-Str. 51). Statkiem na kanał do Ostródy, nie zbudowanym przez Schenk’a była HILDA, Richarda Wenzel’a (Wasserstraße 30), który przejął statek Kretschmann’a.

Kolejnymi elbląskimi statkami, nie licząc Zedler’a i floty Schichau’a były: JOHANNA – właściciel Pudill, MARGARETHE – właściciel Mull (Schleusendamm) i najmniejsza jednostka LORELEY(właściciel przypuszczalnie Zedler). 

Ponieważ nie zdobyliśmy zdjęć stoczni Schenk’a, z książki „75 lat F. Schichau” z roku 1912 wzięliśmy zdjęcie, na którym widać jej położenie (komin z literą D). Zdjęcie musiało być wykonane po 1911 roku, ponieważ wtedy stocznia w tym miejscu została zlikwidowana a teren kupił Schichau. Włączając domy „Himmelreich” (C) wykopano tutaj basen dla stoczni Schichau. Poniżej litery (B) widać dom Augusta Orth’a, zbudowany z drewna z rozebranych statków, w którym w spisie mieszkańców z lat 1881 – 1890 jako właściciel widnieje szynkarz, w 1894 poborca opłat za prąd a 1896 – 1914 podani są właściciele i dzierżawcy. W 1934 r. podany jest kapitan Bruno Orth. Pod literą (A) widzimy „Etablissement Fleischauer”, w naszych czasach restauracja „Joseph Kahlweiß” z ogrodem.

Na zdjęciu trzy torpedowce dla chińskiej floty cesarskiej. 

Stare domy na Schiffsholm, zwanym „Himmelreich”. 

„Preußen” z powodu swojej szerokości przezywany „flądra”, w czasie mniej więcej I. Wojny. Poniżej po przebudowie w latach 30-tych, z dodatkową kajutą na górnym pokładzie, między mostkiem i rufą. Zdemontowano także ozdobę dziobu. „Preußen” był największym statkiem floty Zedler’a i został zbudowany w latach 1910 – 1911 w stoczni Franza Schenk’a. Wodowania dokonano bokiem.

Jako jeden z niewielu statków śródlądowych, przeznaczony tylko na Zalew, był wyposażony w dwie śruby napędowe. Ponieważ mógł mieć zanurzenie tylko 1,4 m, miał większą szerokość. Wynosiła ona 8,86 m, przy długości 48,7 m a więc 1:5,5 (normalny stosunek 1:7), przez co statek był wrażliwy na wiatr boczny. Rozwijał prędkość 11 węzłów i przewoził 1500 pasażerów. Do roku 1941 pływał na trasie Elbląg – Krynica, następnie stał się statkiem mieszkalnym marynarki wojennej w Pilawie. W 1945 udał się do Gdańska i tam został zatopiony. W 1948 r. podniesiono go i kursował między Szczecinem i Międzyzdrojami. W 1961 został złomowany.

 Na zdjęciu niżej HERTA, na pochylni. Właścicielem był Wiliam Wenzel.

***

Na powyższym zdjęciu widzimy kapitana Bruno Orth’a, Schiffsholm, rok 1914. 

Po I. Wojnie Światowej Bruno Orth razem z Augustem Schenk założył firmę żeglugową „Nordische Reederei u. Handelsges. Schenk & Orth” z siedzibą w Kilonii w latach 1921 – 1922, 1923 – 1926 w Altonie, Bahnhofsstr. 108, 1927- 1929 w Hamburgu 11, Welerhaus. Od 1929/30 nie prowadzoną w rejestrze Lloyda. Według informacji członka naszego klubu Dietera Brehmer’a, prawnuczka Bruno Orth’a, Bruno Orth w 1913 roku przejął jako kapitan zbudowany w Holandii szkuner gaflowy z silnikiem „Elise” ex. „Wilhelmine Wagner” (187 BRT). W rejestrze z 1926 r. firma żeglugowa posiadała jeszcze bark (z silnikiem) „Tille”, liczący 465 BRT, zbudowany w Nantes w 1893 r. Czy wspólnik Bruno Ortha, armator August Schenk ma coś wspólnego z posiadaczem stoczni Franz’em Schenk, który miał elbląską stocznię w latach 1907 – 1914, nie udało się nam ustalić.

Bruno Orth nauczał także zawodu marynarza śródlądowego i był założycielem takiego kierunku w szkole zawodowej. 

Flaga armatorska w kolorach czarny i biały z czerwonymi pasami. Po środku, na tarczy znajdował się herb Hamburga i Elbląga oraz litery S & O. 

***