Artykuł z Pangritz-Kurier

Przed rokiem 1242, na zachodnim brzegu rzeki Elbląg miał być już szpital (Hospital), na co jednak brak jest dokumentów.

Daty do naszego artykułu wzięliśmy zasadniczo z książki, która ukazała się w 1937 roku: „Historia miasta hanzeatyckiego Elbląg” profesora Edwarda Carstenn’a wydanej z okazji 700-lecia naszego miasta oraz z przewodnika „Miasto Elbląg i jego okolice” Carla Pudor’a z roku 1910.

Szpital Św. Ducha

Jest najstarszym, udokumentowanym szpitalem Miasta Elbląg. Leży między Burgstrasse i rzeką Elbląg, czy też między Heilig Geist i Gymnasiumstrasse i został założony 15. marca 1242 przez Zakon przy współudziale legata papieskiego Wilhelma von Modena oraz obywateli Elbląga.

Najpierw w posiadaniu Zakonu, w 1457 r. przez króla Polski przekazany miastu „ze wszystkim podatnikami, gospodarstwami, wsiami i całym majątkiem”. Szpital posiada (w roku 1910) działki miejskie i krajowe, jak i lasy o całkowitej powierzchni 1692 ha, podatkiem od gruntów – czysty przychód 20.776,56 marek i podatkiem od budynków o wartości 5490 marek. Oprócz tych posiadłości Szpital dysponuje kapitałem 571.125 marek.

Zadaniem Szpitala Sw. Ducha jest zapewnienie wszystkim potrzebującym, wyznającym religię chrześcijańską, obojga płci, miejsca pobytu i tygodniowego wsparcia finansowego, wspieranie potrzebujących poza szpitalem, dopłat do kasy ubogich i szkół publicznych, gdy ich fundusze są
niewystarczające oraz zapewnienie wdowom i dzieciom z ubogich rodzin rocznych pensji oraz wsparcia. Zarządzanie odbywa się przez specjalną komisję, nadzorowaną przez magistrat, składającą się z 4 obywateli wybieranych z radnych miejskich i przewodniczącego będącego członkiem magistratu.

Interesujące są stare budynki szpitala, zbudowane z muru pruskiego z dwoma podwórkami i pochodzące z XVII wieku.

Świadectwo założenia Szpitala Św. Ducha było w posiadaniu Elbląskiego Archiwum Miejskiego. Kopia z książki „Geschichte der Stadt Elbing”.

Strona wschodnia Szpitala Św. Ducha przy Burgstraße, gdzie było wejście główne. Z tyłu Kościół Św. Ducha. Po lewej stronie sklep z papierosami i cygarami Bruno Reichelt’a (Burgstr. nr 4), obok na rogu Gymnasiumstraße piekarnia Herberta Berg’a (dom nr
3).

Helig-Geist-Straße z Kościołem Św. Ducha, na prawo obok domy nr 7 i 6, należące do Szpitala. Domy przed nimi nr 5 i 4, razem z domem nr 3 (poza zdjęciem) należały do Muzeum Miejskiego.

Szpital Św. Elżbiety

Został wyburzony w latach 20-tych XX wieku a na jego miejscu postawiono, zachowany do dzisiaj blok mieszkalny ze sklepem i bankiem rolnictwa wschodnio-pruskiego.

Szpital musiał być założony już we wczesnym okresie istnienia miasta. Wiadomości o nim zaczynają się jednak dopiero w 1580 roku. W latach 1589 – 1640 przyjmował chorych jak Waisenkinder, których żywił, ubierał i kazał nauczać, posiadał także zakład pracy „Das Spinnhaus”, w którym żebracy zajmowali się robieniem na drutach i innymi pracami ręcznymi. Skrzydło położone w kierunku do Hospitalstrasse zostało zbudowane w latach 1825 i 1826, kosztem 4.242 talarów i poświęcone w dzień urodzin króla, 2. sierpnia 1826 r. Budowa północnego skrzydła przy Innerer Mühldendamm nastąpiła w 1831 i 1832 roku, za 41.000 talarów a poświęcenie 24. kwietnia 1832 r.

Kapitał – łącznie z funduszami budowlanymi – wynosił pod koniec marca 1906 r. 160.861,29 marek. W latach rachunkowych 1905 / 06 przebywało 81 hospitalizowanych.

Szpital Św. Elżbiety, Inn. Mühlendamm – róg Hospitalstraße. Po lewej stojący do dzisiaj były Reichsbank (dzisiaj NBP).

Podwórko Szpitala Św. Elżbiety. Po lewej stronie trakt przy Hospitalstraße, na prawo do Inn. Mühlendamm (A.-H. Straße).

Szpital Św. Jerzego

Przy Äußerer Georgendamm (później Hindenburgstrasse) należał do Nowego Miasta. Czy został założony przez Zakon nie można stwierdzić. Do czasu połączenia Starego i Nowego Miasta w roku 1773, zarządzanie podlegało pod Radę Nowego Miasta. W latach 1863 i 1864 zbudowano nowy budynek szpitala po zachodniej stronie stojącego obok kościoła. Stary budynek stał na wschód od kościoła. Na koszty budowy, które wyniosły 15.226 talarów, szpital wydał ze środków własnych 8.546 talarów a Bractwo Św. Jerzego 400 talarów. Resztę w kwocie 2.000 talarów pożyczono w Fundacji Pott-Cowle.

Pod koniec marca 1906 r. w szpitalu było 36 hospitalizowanych. Kapitał wynosił w tym czasie 52.956,19 marek, teren miał powierzchnię 5,15 ha.

Szpital Bożego Ciała 

Znajdował się bezpośrednio na północ od domu gminnego Bożego Ciała, był pierwszym domem Ziese Strasse po zachodniej stronie (dom nr. 119) i był (według książki prof. Carstenn’a, str. 64) szpitalem dla trędowatych, założonym przez Stare Miasto, prawdopodobnie w połowie XIV wieku. W starych świadectwach ma nazwę „St. Jürgenhof”. Był jak wszystkie inne tego rodzaju, położony dalej od bram miasta, początkowo przeznaczony dla trędowatych lub służył jako przytułek dla nieuleczalnie chorych. Za opłatą przyjmował „Provener” (jak w XVI wieku nazywano dożywotnią rentę), był więc jednocześnie domem starców. Szpital początkowo składał się kilku małych domów, na których miejscu w latach 1832 / 33 zbudowano większy budynek przy Niederstaße (później Kastenien-Alle i ostatnio Ziese Str.), kosztem 5.900 talarów. Poświęcenie nastąpiło 18. grudnia 1833 r. przy obchodach 25-lecia pierwszej ordynacji miejskiej z 19. Listopada 1808 roku.

Przód podwórza Szpitala Bożego Ciała, w tle Kościół Bożego Ciała.

Szpital „Pestbude” 

Jest najmłodszym w Elblągu (Sonnenstr. 65, naprzeciwko Hohen Zinn i Bismarckstraße). Gdy w 1624 roku szalała zaraza, Rada kazała dla chorych zbudować na Anger (później Hochstr.) i za Grubenhagen budy z desek. Ponieważ okazały się one niewystarczające, zakupiono gospodę „Die hohe Zinne” (na terenie byłego bastionu umocnień miejskich, o tej samej nazwie), w której urządzono szpital dla zarażonych. Po  ustąpieniu zarazy urządzono tutaj szpital dla ubogich, starych osób, jednakże szpital wracał do swojego pierwotnego przeznaczenia przy powrotach zarazy – szczególnie w latach 1629, 1653, 1656 i 1709, a pacjentów kierowano do innych szpitali. W roku 1819 budynek był w tak złym stanie, że musiał być wyburzony. Nowy został zbudowany jeszcze w tym samym roku i poświęcony 19. września. Liczba hospitalizowanych 1. kwietnia 1906 roku wynosiła 33, kapitał szpitala 51.143,01 marki.

Szpital „Pestbude” przed 1945 r. Dzisiaj jest tutaj nowa, przedłużona Hohe-Zinn-Straße.

 ***