Po śmierci króla Aleksandra, na tron Polski i Litwy wstąpił trzeci syn Kazimierza, Zygmunt.

Dzięki połączeniu z Prusami Zachodnimi Polska uzyskała drogą morską zbyt na swoje produkty. Jednak brak dobrych monet hamował mały handel w całym kraju. Dlatego Zygmunt prowadził politykę przetapiania nisko wartościowego pieniądza i zastępowanie go pełnowartościowym. Nic tak nie nadaje się do zjednoczenia kraju jak jednakowe prawo, jednakowe miary i wagi oraz jednakowy pieniądz.

Dla poprawienia sytuacji pieniądza w Polsce i Prusach w 1528 roku prowadzono negocjacje. 8. maja 1528 na sejmie w Malborku przedstawiciele Korony Polskiej oraz Stanów Pruskich ustalili dla obu krajów nowe prawo monetarne, potwierdzone przez królewskie pismo z 15. czerwca 1529 roku i potwierdzenie z 10. maja 1530 r. Według nowych zarządzeń tłoczono:

W Elblągu tłoczono wszystkie pięć nominałów od 1530 do 1540 roku. W tym czasie mincerzami w Elblągu byli:

Justus Lucius Decius, 1535 – 1537 na Heilig-Geist-Str. Nr 23 (dom nr 50)

Michael Fischer do 30. stycznia 1546 i od 1552 – 1557 r (Zygmunt II. August)

W tym okresie w Elblągu tłoczono następujące monety:

denary (fenigi) bez roku i od 1539, 1545

szylingi (szelągi) od 1530, 1531, 1532, 1533, 1534, 1538, 1539

grosze od 1533, 1534, 1535, 1538, 1539, 1540

trójgroszówki od 1535, 1536, 1537, 1539, 1540 patrz str. 42

sześciogroszówki od 1535, 1536

Monety nie miały jednak podobizny króla, lecz na jednej stronie orła pruskiego i napis, na drugiej herb miasta hanzeatyckiego Elbląga z odpowiednim napisem wokół.

Oznaczenia Elbląga i Prus zmieniały się z każdym rokiem, z wykonaniem każdego stempla na nowo od Elbi, Elbin, Elbing do Elbingk i także od Pru, Prus, Pruss, Prusi do Prussi. Najbardziej bogate tłoczenie, wg mojej wiedzy, miał szyling z roku 1531. Wykonano co najmniej osiem różnych dolnych i górnych stempli, wykorzystywanych w różnych kombinacjach. Znane dotychczas są 32 różne szylingi z roku 1531.

Ze strony rycerstwa polskiego często, np. w latach 1530, 1533 i 1537, wnoszono do króla skargi na zbyt mało wytłoczone monety miast Gdańska i Elbląga oraz księcia Albrechta. Dlatego król zabronił im dalszego bicia. Miasta zamknęły tymczasowo swoje mennice, wkrótce jednak otworzyły je ponownie i król w roku 1539 dał Stanom Pruskim do wyboru: zaprzestanie bicia lub wstawienie królewskiej podobizny. W roku 1543 monety Stanów Pruskich i księcia Albrechta zostały w Polsce i na Litwie zabronione jako niepełnowartościowe.

Najstarsza elbląska mennica znajdowała się w 1400 roku na Brückstr. 5, w roku 1530 na Heilige-Geist Str. 23 (dom nr 50) a później na Heilige-Geist Str. 26 (dom nr 53).

V. ZYGMUNT II AUGUST (1548 – 1572)

W czasach króla Zygmunta II. Augusta bicie monet w Elblągu było niewielkie. Brak małych monet istniał już od ostatniego bicia w roku 1545. Rada Elbląska wymogła na królu zezwolenie na bicie dalszych fenigów.

W piśmie królewskim z 1554 roku miasto otrzymało zezwolenie na produkcję fenigów o wartości 6000 guldenów. Zlecenie na tą pracę otrzymał ponownie mincerz Michael Fischer. fenigi te (denary) mają lata 1552/ 1554 / 1556 i 1557. Potem mennica została ponownie zamknięta. 18 fenigów
odpowiadało jednemu groszowi.

Podczas rządów królów Henryka Walezego 1573 – 1575 i Stefana Batorego 1575 – 1586, w Elblągu nie bito monet.

VI. ZYGMUNT III. WAZA (1587 – 1632)

Zygmunt III urodził się 20. czerwca 1566 r. jako syn Johanna von Schweden i Katarzyny, córki Zygmunta I. Po śmierci króla Johanna 17. listopada 1592, Zygmunt III przejął tytuł króla Szwecji i został koronowany 1. marca 1594 r. w Upsali. W roku 1599 Szwedzi wypowiedzieli mu posłuszeństwo w razie nie sprowadzenia księcia Władysława do Szwecji. W roku 1600 wypowiedziano mu i jego następcom tron oraz wybrano na króla w roku 1604 Karla von Südermanland. Ani Zygmunt ani jego następcy nie zrezygnowali z pretensji do tronu szwedzkiego. Podczas 46 letniego okresu rządów Zygmunta III, w Elblągu oficjalnie nie bito monet. Powody tego są nieznane, ale zapotrzebowanie na nie na pewno było. W zbiorach malborskich przed 1945 rokiem były dwa różne szylingi z imieniem króla, które jak przypuszczano, były fałszerstwami Antona Güntera von Oldenburg. Dalszą przyczyną przerwy w biciu monet był prawdopodobnie wybuch epidemii w Elblągu, w 1579 roku. W latach 1587, 1600 i 1601 nie odbyły się sejmy. 15. kwietnia 1602 epidemia odezwała się na Lastadie (dzielnica przy porcie – przyp. tł.). Domy, gdzie wystąpiła zostały zabite gwoździami i oznaczone kredą. Noszenie i sprzedaż ubrań ofiar epidemii zostało zabronione. Od 21. czerwca 1602 zabronione były duże zebrania z okazji wesel i chrztów. Po godzinie czwartej, po południu zabronione były obrządki w kościołach. Od 22. sierpnia do 25. listopada 1602 r. Rada Miasta odwołała swoje obrady, wszyscy unikali zarażonego miasta.

22. sierpnia nadburmistrz Sprengel liczący 85 lat, jeszcze jako zdrowy brał udział w obradach Rady, lecz 25. sierpnia stał się ofiarą epidemii. W
roku 1604, po śmierci Sprengela, przewodniczenie objął Israel Hoppe.

W roku 1611 w Elblągu panowała znowu ciężka epidemia, która zebrała wiele ofiar.

W zbiorach malborskich znajdowała się ołowiana marka z koronowanym popiersiem króla Zygmunta III , ze złotym orderem ze złotego runa.

Strona tylna miała otok z napisem ü monEta = civit : ElbingEn.

Moneta ta została wybita około roku 1600. W moich zbiorach znajdują się również dwie monety z ołowiu z lat 1606 i 1616, lecz bez popiersia króla Zygmunta III. Monety te są prawdopodobnie zastępczymi pieniędzmi okresy epidemii, tak jak dwie dalsze z ołowiu z 1560 i 1626 ze zbiorów malborskich. Ponieważ miasto było prawie wymarłe i zamarł handel, brakowało widocznie pieniędzy na zakup srebra. Przy paleniu majątku ofiar epidemii, prawdopodobnie było łatwiej i taniej zrezygnować z ewentualnych zakażonych pieniędzy z ołowiu. Stwierdzenia Voßberga, Kubickiego, Bahrfelda i proboszcza Schwandta, że w Elblągu przez 70 lat od 1557 do 1627 nie bito monet nie są więc trafne. Z pewnością wszyscy oni nie wzięli pod uwagę okresów epidemii i znacznej redukcji mieszkańców miasta. Niewielka liczba elblążan (około 500 obywateli wobec 6000 szwedzkich żołnierzy) nie była w stanie przeciwstawić się wejściu Szwedów.

VII. GUSTAV II. ADOLF VON SCHWEDEN (1627 0 1632)

Gustav II. Adolf był kuzynem Zygmunta III, ich wspólnym dziadkiem był Gustav I, zmarły w 1560 r. Ojciec Gustava II Adolfa, Karl IX książę Südermanland, był następcą tronu zdetronizowanego szwedzkiego króla Zygmunta III. Zygmunt III próbował zdobyć ponownie tron siłą. Ta tak zwana szwedzko-polska wojna o spadek, która rozegrała się na pruskich i polskich terenach, spowodowała wejście Szwedów do Elbląga 15. lipca 1626 r. Miasto Elbląg uznało panowanie szwedzkie i uzyskało oprócz istniejących praw i wolności, rok później prawo do bicia monet, które dotyczyło również bicia monet ze złota. Dzierżawca Marcus Philipsohn, na zlecenie Miasta Elbląga rozpoczął w 1628 r. bicie monet. Małe elbląskie monety nie były przez mieszkańców akceptowane z powodu niskiej jakości, duże z kolei, pierwsze w ogóle Elblągu, były bite tylko w małych ilościach. Pomimo skarg władz miejskich jakość bitych monet nie poprawiała się. Szwedzki gubernator graf Axel Oxenstierna cofnął miastu zarządzanie mennicą i zawarł nową umowę z Marcello Philips (także Marschall Philipson, Marschellio Philipßen i Marcus Philipson to z pewnością ta sama osoba) i nowym wspólnikiem Bendix Steffens.

Sukcesu jednak nie było, monety pogarszały się dalej. Wartość trójgroszówek na terenie miasta obniżono do dwóch trzecich, poza granicami nie były akceptowane a w 1633 roku w Polsce zostały zabronione.

Po umowie z 22. listopada 1631 r., oprócz dukatów i talarów bito następujące sorty:

Gustav II Adolf zmarł w 1632r., lecz istnieją trójgroszówki z roku 1633, trójpolki z lat 1633 i 1635 jak i szylingi z lat 1633, 1634 oraz 1635. Podczas gdy trójgroszówka z 1633 roku jest bardzo rzadka, jest dziesięć różnych trójpolki z szylingów z 1633 i 1634 roku, dwadzieścia różnych nominałów, bitych po śmierci króla Szwecji, z jego imieniem. Czy stemple używano z wygody podczas regencji jego córki Christine, czy chodzi o nielegalne bicie, brak jest dowodów. Wszystkie sorty bite po śmierci Gustava II Adolfa mają nazwę miasta ELB lub nazwę kraju SVE. Daje to podstawę do założenia, że oba sorty były bite tylko w jednej mennicy (Heilig-Geist Str. 23) a szwedzka mennica na Klappenberg nie istniała.

Obok złych, mało wartych monet szwedzkich, które były zostały wybite na zlecenie Miasta Elbląga, rozpoznawalnych przez opis „ELB-ELBING”, w obiegu były także te same monety bite przez Szwedów z oznaczeniem „SVE” i „SVEC” na otoku jak i fałszywki. Na publicznej aukcji zbioru Mathy
2. sierpnia 1858 w Gdańsku, pod numerami 2755 i 2756 oferowane były dwa plakaty Rady Gdańska , zwracające uwagę na fałszywki z roku 1630:

Król szwedzki Gustav II Adolf sam był zbieraczem monet jak wielu innych królów, duchowym przywódcą i księciem. Przy wejściu do Elbląga 16. czerwca 1626 zażądał od Rady Miasta zestawu monet elbląskich. Życzenia tego nie można było jednak spełnić, miasto nie posiadało starych monet, przekazano jednak stare stemple. Król kazał je wysłać do Szwecji, i tam wybić monety.