RENOWACJA I PONOWNE POŚWIĘCENIE POMNIKA ŻOŁNIERZY

W BĄGART (BAUMGARTH), W ŚRODĘ 26. LIPCA 2006

Relacja Pana Christiana Krause, Monachium

Po zakończeniu pierwszej wojny światowej 11. listopada 1918 roku i powrocie do ojczyzny ostatniego jeńca wojennego z Baumgarth (Bągart), ówcześni mieszkańcy, związek żołnierzy i inne organizacje wiejskie dojrzały do decyzji o postawieniu pomnika 53 mieszkańcom Baumgarth i byłym współobywatelom, którzy nie powrócili z wojny i w ten sposób uczczenia ich pamięci. Odpowiadało to wtedy ogólnemu życzeniu ludności, ponieważ szczątki poległych spoczęły daleko od ojczyzny, na obcej ziemi i krewni nie mieli możliwości

W ten sposób w roku 1924, ówczesna firma FRIEDRICH Hermann, Sztuka Cmentarna i Rzeźby z Elbląga, otrzymała zlecenie na postawienie pomnika. W olbrzymiej skale narzutowej, na czołowej płaskiej powierzchni wyryto i wymalowano jasną farbą nazwiska poległych i zmarłych w niewoli. W tym samym roku nastąpiło ustawienie pomnika na wiejskim pastwisku i poświęcenie przy ogromnym udziale ludności z ich dostojnikami.

Po zakończeniu 2. wojny światowej i odejściu niemieckiej ludności, pomnik stracił wygląd. O jego stanie pisał były obywatel Baumgarth, Joachim Heldt w czasopiśmie „Der Westpreusse” wydanie 23/92 (grudzień 1992), na stronie 24, co zacytujemy:

 „Na pomniku można było przeczytać: „Swoje życie oddali w wojnie światowej za lud i ojczyznę z Baumgarth”, dopóki nie został przewrócony i napisem leżał w dół. Trudno było go znaleźć, bo zarosło go zielsko i krzaki. Jeszcze pod koniec 1990, pomnik leżał w bezpośredniej bliskości swojego starego miejsca.

W czasie odwiedzin w czerwcu 1992 stwierdziłem z zaskoczeniem, że kamień został znowu postawiony. Usunięto krzaki wokół niego. Co doprowadziło do tej niespodziewanej zmiany nie mogłem niestety stwierdzić.

Stare zdjęcia dokumentują, z jakim zaangażowaniem ludności wsi oraz ówczesnych organizacji, i jak słyszałem także kościoła, dokonano poświęcenia pomnika. Sam pamiętam jeszcze jak co roku, nie tylko w rocznice, składano naszym poległym wieńce i szarfy. Także krewni pamiętali o dniach urodzin i śmierci.”

To na tyle z raportu Joachima Heldt, z roku 1992.

Po zmianach politycznych w końcu lat osiemdziesiątych i nadejściu odwilży między narodami zachodnimi i wschodnioeuropejskimi, powstała możliwość przywrócenia pomnikowi godnego kształtu.

Przy pomocy Pana Lisewskiego i niemieckiej grupy ze Sztumu i Dzierzgonia zostały nawiązane kontakty polityczne oraz z firmami.

Po uzgodnieniu z burmistrzem Dzierzgonia w piśmie z 30.03.2004, po rozmowach z lokalnym proboszczem Tadeuszem Pietruszką i datkach szeregu byłych mieszkańców Baumgarth, ich potomków i zwolenników dalszego porozumienia między narodami, mogła zostać zawarta w  kwietniu 2006 umowa z firmą PPHU Zakład Kamieniarski z Malborka, na renowację pomnika. Termin zakończenia prac ustalono na początek czerwca 2006.

Tak więc w uzgodnieniu z proboszczem, niemiecka grupa ze Sztumu oraz Heimatkreis Stuhm ustaliły termin ponownego poświęcenia na środę, 26. czerwca 2006, o godzinie 16-tej.

Bóg od pogody potraktował nas dobrze. Zapowiedziano letni dzień, z nalotem wschodniopruskim, jak można powiedzieć, błękitne niebo i czyste słońce.

Przygotowania do ponownego poświęcenia zostały na czas podjęte przez członków grupy niemieckiej ze Sztumu i gdy przybyli grupa przyjezdna Stuhmer Heimatkreis, przedstawicielka Konsulatu Generalnego w Gdańsku – Pani Teuber, prałat Kurowski ze Sztumu, starosta powiatu Sztum Pan mgr Zbigniew Zwolenkiewicz, burmistrz Dzierzgonia Pan mgr Kazimierz Szewczun, wójt gminy Bągart Pan Kania, można było punktualnie o godzinie 16.00 rozpocząć mszę żałobną.

Wieniec z Heimatkreis został dla poświęcenia złożony na ołtarzu i w obecności 90 osób rozpoczęła się 40-o minutowa msza w języku polskim, której towarzyszyło wiele pieśni z muzyką organową wykonywaną na keyboardzie. 

Po mszy wyruszyła długa procesja do pomnika.

Po przecięciu wstęgi, pomnik został poświęcony przez proboszcza Tadeusza Pietruszkę. Następnie nastąpiły krótkie przemówienia ze składaniem wieńców, przedstawiciela Heimatkreis Alfonsa Targana, starosty mgr Zbigniewa Zwolenkiewicza i burmistrza mgr Kazimierza Szewczuna połączone z życzeniami i nadzieją, że renowacja i ponowne poświęcenie pomnika jest kolejną oznaką dobrosąsiedzkich stosunków między naszymi narodami. Podkreślono dalszy rozwój istniejących kontaktów powiatu i poszczególnych miejscowości.

Uroczystość poświęcenia zakończyło wspólne zmówienie „Ojcze nasz”.  

Sąsiedzi burmistrza Bągart dali do dyspozycji stoły, które zostały zastawione napojami i ciastami przywiezionymi przez niemiecką grupę ze Sztumu, dla wszystkich uczestników.

Tak zakończyła się uroczystość ponownego poświęcenia pomnika, która powinna prowadzić do dalszej poprawy wzajemnych stosunków i realizacji kolejnych projektów w Bągart (np. odnowienia starego niemieckiego cmentarza, znalezienia odpowiedniej partnerskiej gminy w Niemczech itd.).

Z bezpośrednimi sąsiadami pomnika uzgodniono zakres opieki i nadzoru nad pomnikiem, również na Wszystkich Świętych. W dniu 1. listopada każdego roku będzie ustawiana świeczka, składane kwiaty lub wieniec oraz trzy flagi.

Niech pomnik służy dalszemu porozumieniu narodu niemieckiego i polskiego i zainteresuje obecnych mieszkańców Bągart historią ich wsi.  

Odnowiony pomnik żołnierzy ze złożonymi wieńcami i szarfami.

Od lewej: Proboszcz Tadeusz Pietruszka, mgr Zbigniew Zwolenkiewicz, Georg Lisewski, Prałat Kurowski, Alfons Targan, mgr Kazimierz Szewczun.

Monachium,
09.08.2006

Christian Krause

***

Uroczyste poświęcenie obelisku na byłym cmentarzu ewangelickim

w Baumgarth (Bągart) w niedzielę, 10 września 2011

Po czterorocznych przygotowaniach tego projektu, w dniu 10-ego września 2011, przy udziale licznych oficjalnych przedstawicieli, obywateli dzisiejszej gminy Bągart, niemieckiej mniejszości ze Sztumu i przyjezdnej grupy z Heimatkreis Stuhm, mogło się odbyć uroczyste i wzruszające poświęcenie obelisku na byłym niemieckim cmentarzu ewangelickim w Baumgarth. Bóg od pogody miał wzgląd, słońce się ukryło lecz było przyjemnie ciepło a lekka bryza dawała świeże powietrze.

Dobra współpraca z polskimi instytucjami, bezproblemowa odrestaurowanie i ponowne poświęcenie byłego niemieckiego pomnika żołnierzy w Bągart w dniu 26.07.2006 oraz względy osobiste spowodowały, że piszący ten raport postanowił jak już na wielu niemieckich cmentarzach w Polsce, także w Bągart położyć kamień dla pamięci mieszkańców wsi z czasów niemieckich.

Większość dawnych mieszkańców wsi była wyznania ewangelickiego. Na początku XIX wieku, z powodu zapełnienia cmentarza w Heiligenwalde, urządzono cmentarz liczący 0,63 ha, w kształcie elipsy i naniesiono w księdze gruntów nr 86. Wokół cmentarza posadzono lipy. Cmentarz znajdował się przy położonej na północy drodze Holle Weg i leżał na zewnątrz państwowej wsi, na małym wzniesieniu. Tam chowano zmarłych, często w bardzo ładnych grobowcach. Mieszkańcy z powodu dobrych ziem uchodzili za zamożnych. Cmentarz został przez polskich Urząd Ochrony Zabytków w Elblągu zaliczony do dziedzictwa kulturowego i znalazł się od 17.8.1988 pod ochroną. Obecnie położony kamień posiada napis w języku niemieckim i polskim:

„Teren ten do roku 1945 był cmentarzem gminy Baumgarth. Spoczywajcie w Bogu.”

Rysunek obelisku przedstawiono burmistrzowi Dzierzgonia, Panu mgr Kazimierzowi Szewczunowi, który zatwierdził go 4.06.2009. Gdy zostało potwierdzone, że datki konieczne na prace w terenie oraz wykonanie kamienia są zapewnione, można było rozpocząć zamówienia. Kamień został zamówiony już przy renowacji pomnika żołnierzy w znanej firmie Andrzej Wojciechowski – Malbork, prace terenowe w miejskiej firmie ZGKiM Sp. z oo. Dzierzgoń.

Uroczystości rozpoczęły się mszą w kościele katolickim w Bągart prowadzoną przez proboszcza Roberta Ziemiańskiego. Z jego poprzednikiem, proboszczem Tadeuszem Pietruszką, który zmarł w wieku 65 lat w dniu 3. Lipca 2011, były wieloletnie kontakty z okazji tego przedsięwzięcia. Proboszcz Robert Ziemiański w swoim kazaniu podkreślił nasze wspólne chrześcijańskie pochodzenie i dążenie do pojednania ponad granicami.

Na koniec uczestnicy mszy udali się na oddalony około 200 metrów były cmentarz aby poświęcić obelisk. Teren, wcześniej zdziczały i zarośnięty, firma ZGKiM Sp. z o.o., której prezes Pan Waldemar Thiede również był obecny, wzorowo oczyściła.

Poświęcenie ozdobionego flagami Polski, Niemiec i Unii Europejskiej i bardzo wymownie urządzonego miejsca pamięci nastąpiło po przecięciu wstęgi przez przedstawiciela Heimatkreis Manfreda Nuemanna i starostę Wojciecha Cymerysa ze Sztumu. Poświęcenia dokonał proboszcz Ziemiański a odsłonięcia konsul Gerhard Weicht z niemieckiego konsulatu w Gdańsku. Na kamieniu złożono wieńce a przedstawiciel Heimatkreis Neumann wygłosił krótką przemowę:

„Tutaj, jak i w innych wsiach tego powiatu, spoczywają nasi przodkowie. Tutaj się urodzili, żyli, pracowali i świętowali i tutaj znaleźli swoje ostatnie miejsce spoczynku. Przeżyli tutaj dobre i złe czasy. Są częścią lokalnej historii.

Dla nas następców jest oczywistością dbanie o to miejsce. Niestety jest to trudne, ponieważ musieliśmy znaleźć zastępczą ojczyznę i mieszkamy w Niemczech w rozsypce. Byłoby naszym życzeniem, aby zadanie to było respektowane i kontynuowane także przez obecnych mieszkańców.”

Starosta powiatu Sztum, Pan Wojciech Cymerys, w swojej przemowie wspomniał, że na cmentarzu pochowani są mieszkańcy Baumgarth i okolicy. Byli pierwszymi gospodarzami, którzy przynieśli przed 1945 rokiem kulturę rolniczą.

Niestety po wojnie zostali zmuszeni opuścić swoją ojczyznę. Ich miejsce zajęli przesiedleńcy ze wschodu, którzy nie mieli wpływu na swój własny los. Tak postanowiła historia. Nowi mieszkańcy – chrześcijanie – zżyli się z nową okolicą i do dzisiaj dążą do życia w pokoju i poszanowaniu.

Uroczystość poświęcenia zakończyło wspólne „Ojcze nasz”. Przy przejściu cmentarza można było jeszcze zwiedzić istniejące do dzisiaj, niektóre potężne kamienie grobowcowe.

Do małej salki domu parafialnego mniejszość niemiecka zaprosiła na kawę i ciasto, na które przyszli prawie wszyscy uczestnicy. Pan Lisewski z innymi członkami mniejszości wspaniale przygotował uroczystość. Wielu uczestników mimo różnych narodowości miało możliwość rozmowy, wymiany opinii i dyskusji o przyszłości obu krajów.

Kamień ma być miejscem zadumy dla krewnych i potomków, dla obecnych mieszkańców miejscem historii gminy i porozumienia narodów. Nadzór i opieka nad pomnikiem pozostaje po stronie obecnych mieszkańców gminy i bezpośrednich sąsiadów, jak np. złożenie kwiatów i postawienie świecy oraz trzech flag na Wszystkich Świętych.

Na koniec uroczystości odwiedzono pomnik żołnierzy, który otrzymał nowe napisy wykonane przez firmę Andrzej Wojciechowski Malbork. Starą farbę zniszczyły warunki atmosferyczne.

Na koniec należy serdecznie podziękować wszystkim darczyńcom, którzy przyczynili się do postawienia tego pomnika. Niech nasze starania osiągną swe cele.

Monachium, 29.10.2011

Christian Krause